Η «τηλεοπτική Δημοκρατία»

Κανείς δεν αμφιβάλει για τα κέρδη από την τεχνολογική επανάσταση, κανείς επίσης δεν αμφιβάλλει για τις μεγάλες απώλειες στην ποιότητα ζωής. Κινητά που κάνουν παπάδες, ντομάτες άγευστες και άοσμες, αυτοκίνητα πυραυλοκίνητα, ψάρια που εγκατέλειψαν τη θάλασσα και στριμώχθηκαν στο ιχθυοτροφείο. Μακάρι να σταματούσε εκεί το κακό. Όλα δείχνουν ότι εις πείσμα της οικονομικής ανάπτυξης, της μαζικής κατανάλωσης, της ανόδου του εκπαιδευτικού επιπέδου, της παγκόσμιας πολιτιστικής ώσμωσης και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, το γύρισμα της χιλιετίας σηματοδοτεί όχι την άμβλυνση αλλά την όξυνση της επικοινωνιακής χειραγωγιμότητας των μαζών. Όπως έγινε και στον Μεσοπόλεμο, αλλά προφανώς για εντελώς διαφορετικούς λόγους, οι δυτικές δημοκρατίες φαίνεται να εναποθέτουν την εξουσία στα ολοένα ανορθολογικότερα και αυταρχικότερα χέρια των χυδαιότερα ελκυστικότερων υποψηφίων που εμφανίζονται μπροστά τους. Ο μπερλουσκονισμός φαίνεται να έχει επιβάλει τους όρους του. H πολιτική του θεάματος δεν μπορεί παρά να επιβάλλεται μέσα από τους κανόνες του θεάματος. Όπως έγραφε ο Γκυ Ντεμπόρ, «το θέαμα είναι το κακό όνειρο της σύγχρονης δέσμιας κοινωνίας που δεν εκφράζει παρά την επιθυμία του ύπνου».
Ανασύρω από το αρχείο μου ένα επίκαιρο κείμενο του συμπατριώτη μας πρώην Υπουργού Γ. Ρωμαίου, που δημοσιεύτηκε τον Μάιο του 2001 στο «Βήμα της Κυριακής» παρακαλώ να το διαβάσετε:

Όταν το 1987 ο Γ. Κοσκωτάς ο οποίος μετά την πρόσφατη αποφυλάκισή του σχεδιάζει τις νέες επιχειρηματικές του δραστηριότητες αγόραζε την «Καθημερινή», «Τα Νέα» μου είχαν θέσει το εξής ερώτημα:
* Τι μπορεί να σημαίνει για τον Τύπο και την πληροφόρηση αλλά και την πολιτική του τόπου η πώληση της «Καθημερινής» στον κ. Κοσκωτά;
Η απάντηση, τότε:
«Δεν μπορώ να πιστέψω ότι υπάρχουν επιχειρηματίες όσο εύκολα και αν βγάζουν τα εκατομμύρια που θυσιάζουν τα χρήματά τους για την αντικειμενική και υπεύθυνη ενημέρωση της κοινής γνώμης».
Και πρόσθετα ότι οι εμπλεκόμενοι στον Τύπο δύο στόχους έχουν: την εμπορευματοποίηση της πληροφόρησης για να καταστήσουν επικερδή την επιχείρηση και τη χρησιμοποίηση της έντυπης δύναμής τους ως μέσο κερδοφόρων συναλλαγών.
Ήταν τότε, το 1987, το πρώτο άνοιγμα της διαπλοκής επιχειρηματιών στον Τύπο. Ως τότε οι εκδότες είχαν άμεση σχέση με τη δημοσιογραφία, και μάλιστα την καλή δημοσιογραφία, και η επιχειρηματική δραστηριότητά τους περιοριζόταν στον Τύπο.
Από τα μέσα της δεκαετίας του '90 το σκηνικό αλλάζει ριζικά. Η ιδιωτική τηλεόραση και ραδιοφωνία προσελκύει κυρίως επιχειρηματίες. Για δύο λόγους: απαιτούνται μεγάλα κεφάλαια και αποκτάται μεγάλη πολιτική δύναμη, η οποία και αξιοποιείται «δεόντως»...
Οι νομοθετικές παρεμβάσεις των κυβερνήσεων του ΠαΣοΚ απέτρεψαν, στη χώρα μας, την υπερσυγκέντρωση των ΜΜΕ υπό τον έλεγχο ενός ή δύο επιχειρηματιών. Είναι μέτρο θετικό, αλλά δεν αποτρέπει ούτε την εμπορευματοποίηση της πληροφόρησης ούτε τον αποπροσανατολισμό και την απολιτικοποίηση των πολιτών ούτε την παρέμβαση στην πολιτική, είτε μεμονωμένα από τους ιδιοκτήτες των ΜΜΕ είτε συλλογικά, όταν τους ενώνουν κοινά συμφέροντα και κοινοί στόχοι.
Αν στην Ελλάδα απετράπη, μερικώς, η δημιουργία μονοπωλιακών καταστάσεων στον χώρο των ΜΜΕ, στην Ιταλία ο Μπερλουσκόνι πέτυχε να ελέγχει το 50% περίπου της τηλεοπτικής αγοράς, εφημερίδες, περιοδικά, εκδοτικούς οίκους, εταιρείες σφυγμομέτρησης, δηλαδή μέσα με τα οποία ασκείται άμεση πολιτική παρέμβαση. Ο Μπερλουσκόνι είναι υπεύθυνος που συγκέντρωσε στα χέρια του τόσο μεγάλη εξουσία; Γιατί; Τη δουλειά του έκανε...
Οι ιταλοί ψηφοφόροι φταίνε για την υπερεξουσία του κ. Μπερλουσκόνι; Όχι βέβαια. Ο σοσιαλιστής Κράξι τού άνοιξε τον δρόμο παρέχοντάς του τις πρώτες τηλεοπτικές συχνότητες και η Ευρωπαϊκή Ενωση, η οποία με την περίφημη «Λευκή Βίβλο» για την τηλεόραση δεν τόλμησε να θεσπίσει αντιμονοπωλιακές οδηγίες στον ευαίσθητο πολιτικά χώρο των ΜΜΕ.
Ο «μπερλουσκονισμός» είχε διαφανεί και επισημανθεί εγκαίρως, αλλά οι πάντες αδιαφόρησαν ή και ανέχθηκαν αυτή την κατάσταση επιδιώκοντες την υποστήριξή του στη διεκδίκηση της εξουσίας.
Τον Μάρτιο του 1990, αντιπρόεδρος τότε του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, καταθέτω πρόταση ψηφίσματος και ζητώ την παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να αποτραπεί η μονοπωλιακή συγκέντρωση των ΜΜΕ στην Ιταλία. Το ψήφισμα γίνεται ομόφωνα δεκτό από την Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Στην Ιταλία γίνεται πρωτοσέλιδο και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες δίδεται μεγάλη δημοσιότητα. Αποτέλεσμα; Το ψήφισμα παραμένει ένα άψυχο κείμενο στο αρχείο μου και ο κ. Μπερλουσκόνι καθίσταται ο «Μεγάλος Αδελφός» της Ιταλίας, μετατρέπει τους ψηφοφόρους σε μηχανάκια μέτρησης της τηλεθέασης, τους μαγνητίζει και αναδεικνύεται με την... «ελεύθερη» ψήφο τους σε πρωθυπουργό της χώρας!
Η Ιταλία περνάει πλέον στην ιστορία ως η πρώτη «τηλεοπτική Δημοκρατία» και ανατρέπει τις προβλέψεις του καημένου Τζορτζ Όργουελ.
Τον θυμήθηκα, διότι και οι Έλληνες συγκαταλέγονται στους ευτυχείς τηλεθεατές που θα απολαμβάνουν για 100 και πλέον ημέρες πώς ζουν πέντε ζευγάρια για 24 ώρες πίσω από την κλειδαρότρυπα!... Είναι η περίφημη εκπομπή «Μεγάλος Αδελφός» και επί το ελληνικότερο «Big Brother»...
«Μεγάλο Αδελφό» χαρακτηρίζει ο Οργουελ την τηλεόραση στο περίφημο και προφητικό βιβλίο του «1984» και Νέα Ομιλία τη γλώσσα αλλά και τη διδαχή της τηλεόρασης.
Γράφει, προς το τέλος, ο Τζορτζ Οργουελ: Κάποιος που θα είχε ανατραφεί μόνο με τη Νέα Ομιλία, δεν θα ήξερε ότι κάποτε η λέξη «ίσος» ή ότι η λέξη «ελεύθερος» σήμαινε «πολιτικώς ελεύθερος».
Την οριστική υιοθέτηση της Νέας Ομιλίας ο Οργουελ την προέβλεπε για το 2050! Φοβάμαι ότι η απόλυτη κυριαρχία του «Μεγάλου Αδελφού» επισπεύδει την καθιέρωση της Νέας Ομιλίας, την ανατροπή των αξιών και αρχών της Δημοκρατίας και την αντιστροφή των όρων στις σχέσεις πολιτικής εξουσίας και ΜΜΕ.
Φοβάμαι και αυτό είναι το χειρότερο ότι πολιτικοί και ΜΜΕ έχουν «αλληλοδεθεί» και «αλληλοσυνδεθεί» σε έναν φαύλο κύκλο, μέσα στον οποίο έχουν εγκλωβισθεί οι τηλεθεατές-ψηφοφόροι.
Δυστυχώς, το δίδαγμα και από τα διαδραματιζόμενα στη χώρα μας είναι ένα: όσο η εκλογή και ενός απλού βουλευτού συναρτάται προς τον αριθμό των εμφανίσεών του στα «παράθυρα» και όσο η επιλογή των πολιτικών της «τηλεόρασης» εξαρτάται από τους καναλάρχες και τους δημοσιογραφικούς αστέρες, η πολιτική επικυριαρχία του «Μεγάλου Αδελφού» συνεχώς θα ενισχύεται.